Travma ve Dindarlık İlişkisinin Değerlendirilmesi

Year 2025, Issue: 18, 158 - 183, 19.08.2025

Saliha Oktar

https://doi.org/10.21733/ibad.1677497

Abstract

Türk toplumu özellikle 20. yüzyılın başından beri savaşlar, darbeler, ekonomik krizler, depremler ve salgınlar sebebiyle büyük toplumsal travmalar yaşamıştır. Geçmişteki sekülerleştirme çabalarına karşın bugün hala Türk toplumunun kahir ekseriyeti dindardır. Son yıllarda yapılan çalışmalarda hem geleneksel dindar hem de modern seküler toplumların toplumsal travmatik olaylar karşısında dine sarıldıkları görülmüştür. Bu durum sık sık toplumsal travmatik olaylara maruz kalan Türk toplumunun bunların üstesinden gelmesinde dindarlığın önemli bir rolü olabileceğini akla getirmektedir. Aynı zamanda yaşanan olayların dindarlık üzerine etkilerinin incelenmesi de gidişatı anlamak için bir gerekliliktir. Bu sebeple bu çalışmada literatür tarama yöntemiyle travmanın dindarlık üzerine etkileri ve dindarlığın travmanın üstesinden gelmedeki rolü araştırılmıştır. Araştırma sonuçlarına göre travma genel olarak insanların dindarlaşmasına yol açmaktadır, özellikle insan kaynaklı olmayan deprem, sel, yangın gibi travmatik olaylar insanlarda acizlik, kontrolü kaybetme duygularına sebep olmakta, anlam arayışını tetiklemektedir. Böylece kişi doğaüstü bir güce, Tanrı’ya sığınma ve dayanma ihtiyacı hissetmektedir. Taciz, şiddet ve ihmal gibi insan kaynaklı travmaya maruz kalan bireyler ise daha çok öfke, suçluluk ve umutsuzluk duyguları yaşamaktadır. Başlarına gelenin adil olmadığını düşünerek Tanrı’yı suçlamakta ve genellikle dinden uzaklaşmaktadırlar. Dindarlığın travmanın üstesinden gelmede pozitif bir katkısı olduğu çok sayıda araştırmacı tarafından gösterilmiştir. Travma sonrası olumlu bir durum olan travma sonrası gelişimin dindar kişilerde daha belirgin bir şekilde arttığı bulunmuştur. Dindarlar bunu daha çok psikolojik dayanıklılık kazanarak ve dini başa çıkma yöntemleri kullanarak gerçekleştirir. Genel olarak hayatta yaşanan olumsuz durumlar ve yaşanan acılar insanı olgunlaştırmakta ve böylece dinin de hedeflediği insan-ı kâmil ortaya çıkmaktadır. Travma sonrası olumsuz bir durum olan travma sonrası stress bozukluğu ise dindar kişilerde daha az görülmektedir. Tanrı'yı cezalandıran, korkutan veya uzak bir varlık olarak algılayan, olumsuz dini başa çıkma bilişlerini daha fazla kullanan kişilerin ise travma sonrası stres belirtileri daha şiddetlidir. İlginç olarak travma sonrası stres bozukluğu gelişen kişilerin dini inançlarını değiştirme olasılığı gelişmeyenlerden çok daha fazladır.

Keywords

Travma , Travma Sonrası Gelişim , Travma Sonrası Stres , Dindarlık , Din

Ethical Statement

Etik kurul onayı gerektirmeyen bir çalışmadır.

A Review on the Relationship Between Trauma and Religiosity

Abstract

Turkish Turkish society has undergone numerous large-scale social traumas—ranging from wars and military coups to economic crises, earthquakes, and pandemics—particularly since the early 20th century. Despite historical efforts toward secularization, a significant portion of the population remains religious. Both traditionally religious and modern secular societies tend to turn to religion when confronted with collective traumatic events. This study aims to explore the relationship between trauma and religiosity, as well as the role of religiosity in coping with trauma, through a comprehensive review of the relevant literature. The findings suggest that traumatic events, especially those caused by natural or non-human forces, elicit feelings of helplessness and a loss of control, prompting individuals to seek meaning and turn to a higher power, namely God, for comfort and support. Conversely, individuals exposed to human-induced trauma—such as abuse, violence, or neglect—tend to experience more intense feelings of anger, guilt, and despair. These individuals are more likely to question or reject their faith, perceiving God as unjust. A growing body of research indicates that religiosity plays a beneficial role in the recovery process following trauma. Religious individuals demonstrate higher levels of post-traumatic growth, a form of positive psychological development following adversity. This growth is often facilitated by increased psychological resilience and the use of religious coping strategies. In a broader sense, the experience of suffering and hardship is believed to contribute to personal maturity, aligning with religious ideals of moral and spiritual development. Post-traumatic stress disorder (PTSD), a common negative outcome of trauma, appears to be less prevalent among those who are religious. However, individuals who perceive God as punitive, distant, or fear-inducing, and who rely on negative religious coping mechanisms, tend to report more severe PTSD symptoms. Interestingly, those diagnosed with PTSD are significantly more likely to experience changes in their religious beliefs compared to those who are not.
Keywords: Trauma, Post-Traumatic Growth, Post-Traumatic Stress, Religiosity, Religion

Keywords

Trauma , Post-Traumatic Growth , Post-Traumatic Stress , Religiosity , Religion

References

• Abanoz, S. (2020). Türkiye’de yapılan ‘dinî başa çıkma’ konulu araştırmalar hakkında bir değerlendirme. Eskiyeni, 40, 407-429. https://doi.org/10.37697/eskiyeni.673386
• Aka, M. (2024). Zorlu yaşam olaylarını anlamlandırmada dünyaya ilişkin varsayımlar ve din. Yakın Doğu Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 10(1), 181-207.
• Akcan, G. (2018). Travma sonrasi büyüme: bir gözden geçirme. Bartın Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 3(3), 61-70.
• Akyüz, M. (2017). Meme kanseri tanılı hastalarda, dindarlık düzeyi ile psikolojik dayanıklılık ve travma sonrası büyüme arasındaki ilişkinin araştırılması. Tıpta Uzmanlık Tezi, İnönü Üniversitesi, Malatya.
• Al Eid, N. A., Alqahtani, M. M., Marwa, K., Arnout, B. A., Alswailem, H. S., & Al Toaimi, A. A. (2020). Religiosity, psychological resilience, and mental health among breast cancer patients in kingdom of Saudi Arabia. Breast Cancer: Basic and Clinical Research, 14, 1178223420903054. https://doi.org/10.1177/1178223420903054
• Allport, G. W. (1960). Religion and prejudice in personality and social encounter. Beacon Press.
• Altundal, Ü. (2023). Covid-19 tanısı almış ve almamış bireylerin travma sonrası büyüme, psikolojik dayanıklılık ve covid-19 korkusu arasındaki ilişki. International Anatolia Academic Online Journal Social Sciences Journal, 9(2), 12-25.
• Andrykowski, M. A., Cordova, M. J., Mcgrath, P. C., Sloan, D. A., & Kenady, D. E. (2000). Stability and change in posttraumatic stress disorder symptoms following breast cancer treatment: a 1-year follow-up. Psycho-Oncology, 9(1), 69-78. https://doi.org/10.1002/(SICI)1099-1611(200001/02)9:1<69::AID-PON439>3.0.CO;2-R
• APA (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (5. ed). American Psychiatric Publishing. Arslan, M. C. (2024). Öğretmenlerde psikolojik dayanıklılık: psikolojik güçlendirmenin rolü. Yüksek Lisans Tezi, Kocaeli Üniversitesi, Kocaeli.
• Ayten, A. (2012). Tanrı’ya sığınmak- dinî başa çıkma üzerine psiko-sosyal bir araştırma. İz Yayıncılık.
• Ayten, A., & Cesur, N. (2022). Hemodiyaliz hastalarında travma sonrasi manevi gelişim üzerine nitel bir çalışma. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 22(1), 155-186. https://doi.org/10.33415/daad.1030537
• Ayten, A., & Yıldız, R. (2016). Dindarlık, hayat memnuniyeti ilişkisinde dinî başa çıkmanın rolü nedir? emekliler üzerine bir araştırma. Dinbilimleri Journal, 16(1), 281-308.
• Baysal, S. (2024). Doğal afetler karşısında dini tutum ve ritüellerin rolü. Sosyolojik Bağlam Dergisi, 5(1), 142-164. https://doi.org/10.52108/2757-5942.5.1.7
• Bentzen, J. S. (2021). In crisis, we pray: religiosity and the COVID-19 pandemic. Journal of Economic Behavior & Organization, 192, 541-583.
• Bilgin, A. (2014). Din, dindar, dindarlık: özeleştirel bir değerlendirme. Anemon Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2(2), 75-84.
• Brewin, C. R., Andrews, B., & Valentine, J. D. (2000). Meta-analysis of risk factors for posttraumatic stress disorder in trauma-exposed adults. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 68(5), 748.
• Calhoun, L. G., Cann, A., Tedeschi, R. G., & McMillan, J. (2000). A correlational test of the relationship between posttraumatic growth, religion, and cognitive processing. Journal of Traumatic Stress, 13(3), 521-527. https://doi.org/10.1023/A:1007745627077
• Cesur, N. (2021). Hemodiyaliz hastalarında travma sonrası büyüme, din ve maneviyat: karşılıklı ilişki üzerine nitel bir araştırma. Yüksek Lisans Tezi, Marmara Universitesi, İstanbul.
• Chan, C. S., & Rhodes, J. E. (2013). Religious coping, posttraumatic stress, psychological distress, and posttraumatic growth among female survivors four years after Hurricane Katrina. Journal of Traumatic Stress, 26(2), 257-265.
• Chen, Y. Y., & Koenig, H. G. (2006). Traumatic stress and religion: is there a relationship? a review of empirical findings. Journal of Religion and Health, 45(3), 371-381. https://doi.org/10.1007/s10943-006-9040-y
• Çınar, M. (2023). Travmatik kayıp sonrası manevi gelişim. Sonçağ Akademi Yayınları.
• Dınvar, P. E. (2011). Travma sonrası stres, dünyaya ilişkin varsayımlar ve tanrı algısı arasındaki ilişki. Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, Ankara.
• Doğan, M. (2018). Üniversite öğrencilerinin travma sonrası gelişimlerinde içsel dinî motivasyon, dinî başa çıkma, sabır ve şükrün rolü. Electronic Turkish Studies, 13(25).
• Doğan, M. (2020). Acıdan erdeme yolculuk: travma sonrası gelişim psikolojisi ve din (2. bs). Çamlıca Yayınları.
• Doğan, M. (2023). Psikolojik sağlamlık ile travma sonrası gelişim arasındaki ilişkide dinî başa çıkmanın aracı rolü. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 65(65), 127-162.
• Doğançay, H. M. (2021). Travma yaşamış üniversite öğrencilerinde travma sonrası büyümeyi yordayan değişkenlerin incelenmesi. Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi, Ankara.
• Duman, N. (2019). Travma sonrasi büyüme ve gelişim. Uluslararası Afro-Avrasya Araştırmaları Dergisi, 4(7), 178-184.
• Dürü, Ç. (2006). Travma sonrası stres belirtileri ve travma sonrası büyümenin çesitli degiskenler açısından incelenmesi ve bir model önerisi. Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi, Ankara.
• Ehlers, A., & Clark, D. M. (2000). A cognitive model of posttraumatic stress disorder. Behaviour Research and Therapy, 38(4), 319-345.
• Elderton, A., Berry, A., & Chan, C. (2017). A systematic review of posttraumatic growth in survivors of interpersonal violence in adulthood. Trauma, Violence, & Abuse, 18(2), 223-236. https://doi.org/10.1177/1524838015611672
• Eryücel, S. (2013). Yaşam olayları ve dinî başaçıkma. Doktora Tezi, Ankara Universitesi, Ankara.
• Ete, H., & Yargı, A. (2023). Türkiye’de dindarlık algısı (toplumsal eği̇limler-3). Sabancı Üniversitesi İstanbul Politikalar Merkezi.
• Fallah, R., Keshmir, F., Lotfi, K. F., Azargashb, E., & Akberi, M. (2012). Post-traumatic growth in breast cancer patients: a qualitative phenomenological study. Middle East Journal of Cancer, 3(2-3), 35-44.
• Falsetti, S. A., Resick, P. A., & Davis, J. L. (2003). Changes in religious beliefs following trauma. Journal of Traumatic Stress, 16(4), 391-398. https://doi.org/10.1023/A:1024422220163
• Fontana, A., & Rosenheck, R. (2004). Trauma, change in strength of religious faith, and mental health service use among veterans treated for PTSD. The Journal of Nervous and Mental Disease, 192(9), 579-584.
• Fradelos, E. C., Latsou, D., Mitsi, D., Tsaras, K., Lekka, D., Lavdaniti, M., Tzavella, F., & Papathanasiou, I. V. (2018). Assessment of the relation between religiosity, mental health, and psychological resilience in breast cancer patients. Contemporary Oncology/Współczesna Onkologia, 22(3), 172-177.
• Gerber, M. M., Boals, A., & Schuettler, D. (2011). The unique contributions of positive and negative religious coping to posttraumatic growth and PTSD. Psychology of Religion and Spirituality, 3(4), 298.
• Güllü, İ. (2016). Hollanda’daki yeni göçmenlerin dini değişimi: göç olayı. The Journal of Turk-Islam World Social Studies, 3(6), 118-118. https://doi.org/10.16989/TIDSAD.123
• Hasanović, M., & Pajević, I. (2010). Religious moral beliefs as mental health protective factor of war veterans suffering from PTSD, depressiveness, anxiety, tobacco and alcohol abuse in comorbidity. Psychiatria Danubina, 22(2), 203-210.
• Hayward, R. D., Krause, N., Ironson, G., Hill, P. C., & Emmons, R. (2016). Health and well-being among the non-religious: atheists, agnostics, and no preference compared with religious group members. Journal of Religion and Health, 55(3), 1024-1037. https://doi.org/10.1007/s10943-015-0179-2
• Hussain, A., Weisaeth, L., & Heir, T. (2011). Changes in religious beliefs and the relation of religiosity to posttraumatic stress and life satisfaction after a natural disaster. Social Psychiatry and Psychiatric Epidemiology, 46(10), 1027-1032. https://doi.org/10.1007/s00127-010-0270-7
• Inci, F., & Boztepe, H. (2013). Post traumatic growth: if something not killing could be strengthned? Journal of Psychiatric Nursing, 4(2), 80-84. https://doi.org/10.5505/phd.2013.29392
• İnce, N. (2019). Dindarlık ve psikolojik dayanıklılık ilişkisi: Burdur örneği. Yüksek Lisans Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi, Isparta.
• Joseph, S., Williams, R., & Yule, W. (1993). Changes in outlook following disaster: the preliminary development of a measure to assess positive and negative responses. Journal of Traumatic Stress, 6(2), 271-279. https://doi.org/10.1002/jts.2490060209
• Kaplan Kalkan, İ. R. (2020). Şehit ailelerinde dini yönelimin ve algılanan sosyal desteğin psikolojik iyi oluş ve travma sonrası büyüme ile ilişkisi. Yüksek Lisans Tezi, Maltepe Üniversitesi, İstanbul.
• Karaca, F. (2001). Din psikolojisinde metot sorunu ve bir dindarlık ölçeğinin Türk toplumuna standardizasyonu. EKEV Akademi Dergisi, 3(1), 187-201.
• Karancı, A. N., & Gül, E. (2014). İzmir’de travma sonrası stres bozukluğu, travma sonrası gelişim, yaygınlığı ve yordayıcılarının model çerçevesinde test edilmesi. ODTÜ ARDEB: 112K617.
• Kardaş, F., & Tanhan, F. (2018). Van depremini yaşayan üniversite öğrencilerinin travma sonrası stres, travma sonrası büyüme ve umutsuzluk düzeylerinin incelenmesi. Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 15(1), 1-36.
• Kasapoğlu, A. (2005). İnsanın çaresizliği ve fıtratın uyanışı. KADER Kelam Araştırmaları Dergisi, 3(1), 61-90.
• Kasen, S., Wickramaratne, P., Gameroff, M. J., & Weissman, M. M. (2012). Religiosity and resilience in persons at high risk for major depression. Psychological Medicine, 42(3), 509-519.
• Kaya, B., & Akoğlu, B. (2024). Yetişkinlerde travma sonrası büyüme ile yaşamda anlam arayışı arasındaki ilişkide umudun aracı rolü. Humanistic Perspective, 6(1), 33-58.
• Kıraç, F. (2023). Çocukluk çağı travmaları ve hayatın anlamı ilişkisi: dindarlık yöneliminin aracı rolü. Gaziantep University Journal of Social Sciences, 22(2), 414-430.
• Kleim, B., & Ehlers, A. (2009). Evidence for a curvilinear relationship between posttraumatic growth and posttrauma depression and PTSD in assault survivors. Journal of Traumatic Stress, 22(1), 45-52. https://doi.org/10.1002/jts.20378
• Klein, S., & Alexander, D. A. (2009). Epidemiology and presentation of post-traumatic disorders. Psychiatry, 8(8), 282-287.
• Küçükcan, T., & Köse, A. (2000). Doğal âfetler ve din: Marmara depremi üzerine psiko-sosyolojik bir inceleme. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Araştırmaları Merkezi.
• Laufer, A., & Solomon, Z. (2006). Posttraumatic symptoms and posttraumatic growth among israeli youth exposed to terror incidents. Journal of Social and Clinical Psychology, 25(4), 429-447. https://doi.org/10.1521/jscp.2006.25.4.429
• Lazarus, R. S., & Folkman, S. (1984). Stress, appraisal, and coping. Springer Pub. Co.
• Leo, D., Izadikhah, Z., Fein, E. C., & Forooshani, S. A. (2021). The effect of trauma on religious beliefs: a structured literature review and meta-analysis. Trauma, Violence, & Abuse, 22(1), 161-175. https://doi.org/10.1177/1524838019834076
• Mancini, M. N. (2019). Development and validation of the secondary traumatic stress scale in a sample of social media users. Master’s Thesis, Cleveland State University, Cleveland. https://rave.ohiolink.edu/etdc/view?acc_num=csu1560443336023163
• Mols, F., Vingerhoets, A. J. J. M., Coebergh, J. W. W., & Van De Poll-Franse, L. V. (2009). Well-being, posttraumatic growth and benefit finding in long-term breast cancer survivors. Psychology & Health, 24(5), 583-595. https://doi.org/10.1080/08870440701671362
• Moradi, A., Pishva, N., Ehsan, H. B., Hadadi, P., & Pouladi, F. (2011). The relationship between coping strategies and emotional intelligence. Procedia - Social and Behavioral Sciences, 30, 748-751. https://doi.org/10.1016/j.sbspro.2011.10.146
• Nişancı, Z. (2023). Sayılarla Türkiye’de inanç ve dindarlık. International Institute of Islamic Thought & Mahya Yayıncılık.
• Norenzayan, A., & Hansen, I. G. (2006). Belief in supernatural agents in the face of death. Personality and Social Psychology Bulletin, 32(2), 174-187. https://doi.org/10.1177/0146167205280251
• Özçetin, Y. S. Ü., & Hiçdurmaz, D. (2017). Kanser deneyiminde travma sonrası büyüme ve psikolojik sağlamlık. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar, 9(4), 388-397.
• Özen, Y. (2018). Travma sonrası ortaya çıkan psikolojik bozukluklar üzerine bir değerlendirme. The Journal of Social Science, 2(4), 136-159. https://doi.org/10.30520/tjsosci.451037
• Özer, M. (2024). 6 Şubat 2023 Kahramanmaraş depremini yaşayan bireylerde travma sonrası stres bozukluğu, travma sonrası büyüme ve varoluşsal kaygılar arasındaki ilişkide ruminasyonun rolü. Yüksek Lisans Tezi, Antalya Bilim Üniversitesi, Antalya.
• Özgen, F., & Aydın, H. (1999). Travma sonrası stres bozukluğu. Klinik Psikiyatri, 1, 34-41.
• Özyanık, T., & Tarlacı, S. (2023). Toplumsal travma döneminde travma sonrası gelişim ve temel inançlardaki sarsılmalar. Gelişim ve Psikoloji Dergisi, 3(6), 121-142.
• Pargament, K. I., & Exline, J. J. (2021). Working with spiritual struggles in psychotherapy: from research to practice. Guilford Publications.
• Pargament, K. I., Tarakeshwar, N., Ellison, C. G., & Wulff, K. M. (2001). Religious coping among the religious: the relationships between religious coping and well‐being in a national sample of presbyterian clergy, elders, and members. Journal for the Scientific Study of Religion, 40(3), 497-513. https://doi.org/10.1111/0021-8294.00073
• Park, C. L. (2005). Religion as a meaning‐making framework in coping with life stress. Journal of Social Issues, 61(4), 707-729. https://doi.org/10.1111/j.1540-4560.2005.00428.x
• Park, C. L. (2010). Making sense of the meaning literature: An integrative review of meaning making and its effects on adjustment to stressful life events. Psychological Bulletin, 136(2), 257.
• Peres, J. F. P., Moreira-Almeida, A., Nasello, A. G., & Koenig, H. G. (2007). Spirituality and resilience in trauma victims. Journal of Religion and Health, 46(3), 343-350. https://doi.org/10.1007/s10943-006-9103-0
• Powell, S., Rosner, R., Butollo, W., Tedeschi, R. G., & Calhoun, L. G. (2003). Posttraumatic growth after war: a study with former refugees and displaced people in Sarajevo. Journal of Clinical Psychology, 59(1), 71-83. https://doi.org/10.1002/jclp.10117
• Prati, G., & Pietrantoni, L. (2009). Optimism, social support, and coping strategies as factors contributing to posttraumatic growth: a meta-analysis. Journal of Loss and Trauma, 14(5), 364-388. https://doi.org/10.1080/15325020902724271
• Roger, K. S., & Hatala, A. (2018). Religion, spirituality & chronic illness: a scoping review and implications for health care practitioners. Journal of Religion & Spirituality in Social Work: Social Thought, 37(1), 24-44. https://doi.org/10.1080/15426432.2017.1386151
• Sabancı, T. (2020). Kanser deneyimleyen bireylerde görülen dini tutumların travma sonrası büyüme üzerine etkisi. Ege Bilimsel Araştırmalar Dergisi, 3(1), 21-27.
• Sami, S. (2019). Travmatik kayıp (ölümler) sonrasında dini inanç sahibi olan ve olmayan bireylerin ölüme, yasa ve sonrasında yaşanan sürece dair tutumlarının karşılaştırılması (nitel bir araştırma). Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi, İstanbul.
• Schwalm, F. D., Zandavalli, R. B., De Castro Filho, E. D., & Lucchetti, G. (2022). Is there a relationship between spirituality/religiosity and resilience? A systematic review and meta-analysis of observational studies. Journal of Health Psychology, 27(5), 1218-1232. https://doi.org/10.1177/1359105320984537
• Shakespeare-Finch, J., & Lurie-Beck, J. (2014). A meta-analytic clarification of the relationship between posttraumatic growth and symptoms of posttraumatic distress disorder. Journal of Anxiety Disorders, 28(2), 223-229.
• Sibley, C. G., & Bulbulia, J. (2012). Faith after an earthquake: a longitudinal study of religion and perceived health before and after the 2011 Christchurch New Zealand earthquake. PLoS ONE, 7(12), e49648. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0049648
• Sinding Bentzen, J. (2019). Acts of God? religiosity and natural disasters across subnational world districts. The Economic Journal, 129(622), 2295-2321. https://doi.org/10.1093/ej/uez008
• Su, Y.-J., & Chen, S.-H. (2015). Emerging posttraumatic growth: A prospective study with pre-and posttrauma psychological predictors. Psychological Trauma: Theory, Research, Practice, And Policy, 7(2), 103.
• Şimşir, Z., Boynueğri, S. T., & Dilmaç, B. (2017). Religion and spirituality in the life of individuals with paraplegia: spiritual journey from trauma to spiritual. Spiritual Psychology and Counseling, 2(1), 89-110. https://doi.org/10.12738/spc.2017.1.0023
• Taku, K., Cann, A., Calhoun, L. G., & Tedeschi, R. G. (2008). The factor structure of the posttraumatic growth inventory: A comparison of five models using confirmatory factor analysis. Journal of Traumatic Stress, 21(2), 158-164. https://doi.org/10.1002/jts.20305
• Tarhan, N. (2009). İnanç psikolojisi. Timaş Yayınları.
• Tedeschi, R. G., & Calhoun, L. G. (1996). The posttraumatic growth inventory: Measuring the positive legacy of trauma. Journal of Traumatic Stress, 9(3), 455-471. https://doi.org/10.1002/jts.2490090305
• Tedeschi, R. G., & Calhoun, L. G. (2004). Posttraumatic growth: conceptual foundations and empirical evidence. Psychological Inquiry, 15(1), 1-18. https://doi.org/10.1207/s15327965pli1501_01
• Ter Kuile, H., & Ehring, T. (2014). Predictors of changes in religiosity after trauma: trauma, religiosity, and posttraumatic stress disorder. Psychological Trauma: Theory, Research, Practice, and Policy, 6(4), 353-360. https://doi.org/10.1037/a0034880
• Turan, N., & Tanacıoğlu-Aydın, B. (2021). Travma ve travmatik tepkiler. Ö. Erdur-Baker, T. Doğan, İ. Aköz Efe (Eds), Travma Psikolojisi içinde (ss. 1-22). Pegem Akademi Yayıncılık.
• Vukčević Marković, M., & Živanović, M. (2022). Coping with secondary traumatic stress. International Journal of Environmental Research and Public Health, 19(19), 12881.
• Yıldırım, S., & Gürsu, O. (2021). Yetişkinlerde dindarlık ve psikolojik dayanıklılık ilişkisi. Turkish Academic Research Review-Türk Akademik Araştırmalar Dergisi, 6(1), 27-54. https://doi.org/10.30622/tarr.865014
• Yılmaz, M., & Zara, A. (2016). Traumatic loss and posttraumatic growth: the effect of traumatic loss related factors on posttraumatic growth. Anatolian Journal of Psychiatry, 17(1), 5-11. https://doi.org/10.5455/apd.188311
• Yusufoğlu, E. (2022). Çocukları ağır engelli tanısı almış ebeveynlerde travma sonrası büyüme ve psikososyal faktörler arasındaki ilişkiler. Yüksek Lisans Tezi, Mardin Artuklu Üniversitesi, Mardin.
• Zamora, E. R., Yi, J., Akter, J., Kim, J., Warner, E. L., & Kirchhoff, A. C. (2017). ‘Having cancer was awful but also something good came out’: post-traumatic growth among adult survivors of pediatric and adolescent cancer. European Journal of Oncology Nursing, 28, 21-27. https://doi.org/10.1016/j.ejon.2017.02.001