Mimarlık ve Sanat İşbirliği: Brüksel EXPO’58 Türkiye Pavyonu

Yıl 2019, , 497 - 516, 09.12.2019

Gözde Kan Ülkü

https://doi.org/10.21733/ibad.642992

Cited By: 2

Öz

Bu çalışma, Türkiye’deki en başarılı
sanat ve mimarlık sentezi örneklerinden biri olarak yorumlanan Expo’58’deki
Türkiye Pavyonu’ndaki Sanat ve Mimarlık arasındaki işbirliğini değerlendirmeyi
amaçlamaktadır. Le Corbusier'in vurguladığı gibi ‘Mimarlık ve plastik sanatlar
fikri’ yan yana gelen iki şey değildir; onlar Gesamkunstwerk ve ayrıca
Uluslararası Modern Mimari Kongreleri tarafından da tutarlı ve sağlam bir bütün
olarak kabul edilir. Sanat ve mimarlık işbirliği, Türk mimarisinin uluslararası
arenada aktif olarak konumlandırılmasını teşvik etmiş ve hatta dolaylı olarak
bu alana katkılarını ve üretimlerini üstlenmiştir. 1950’de
Türkiye’de, büyük sanatların sentezi ve “Mimarlık ve plastik sanatların bir
araya gelmesi” ile ilgili olan Gesamtkunstwerk (Bütünleşik Sanat Eseri) fikri
ele alınırken, bazı Türk mimarlar bu eğilimden etkilenmiş ve sanat-mimarlık
sentezini elde etmek için pek çok plastik sanatçıının, kendi tasarımlarına
katılımını sağlamaya çalışmıştır. Brüksel
Expo’58 Pavyonu; Bedri Rahmi Eyüboğlu, Sabri Berkel, İlhan Koman, Selçuk Milar,
Füreya Koral gibi heykeltraşlar ve ressamların işbirliğiyle
gerçekleştirilmiştir. Muhlis Türkmen, Utarit İzgi, Hamdi Şensoy, İlhan Türegün
gibi, modernist mimarlar da teknoloji ve sanatsal yaratıcılık kesitindeki
güncel temalarla ilgilenmişlerdir. ‘Sanatların Sentezi’ fikrini yayma konusuna
odaklanmışladır.

Bu anlayışla birlikte, çalışma sadece
sanatın mimarlığa olan hayati bağlılığını vurgulamakla kalmaz, Expo’ 58 Türk
Pavyonu, bu bütünlük içinde önde gelen özellikleri ortaya koyar, ancak daha da
önemlisi dönemin öne çıkan figürlerini tanımlar. Çalışma, Sanatlar sentezi fikrinin Pavyon
mimarisinde yorumlanması için gösterilen bilinçli çabayı irdelemektedir.

Anahtar Kelimeler

EXPO’58 Türkiye Pavyonu, Yirminci Yüzyıl Türk Mimarisi, sanat

Destekleyen Kurum

Pamukkale Üniversiesi

Proje Numarası

Proje No 2018KRM002-394 Proje ADEP/2018

Teşekkür

Bu çalışma Pamukkale Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Koordinasyon Birimi tarafından 2018KRM002-394 proje numarası ile desteklenmiştir. PAÜ Bilimsel Araştırma Koordinasyon Birimi’ne desteğinden ötürü teşekkür ederim.

Architecture and Art Collaboration: Brussels Expo’58 Turkish Pavilion

Öz

The interdisciplinary collaboration of architecture and art has been the subject of the
architectural scene since the early 20th century. During 1950’s, the idea of the synthesis of ‘Architecture
and the plastic arts’ was formed to criticise the negative issues of modernism,
its rigidity, uniformity and lack of identity. The idea of collaboration had
been adopted by Turkish architects and has generated unique samples. Modernist
architects such as, Utarit İzgi, Haluk Baysal, Melih Birsel, Abdurrahman Hancı,
Doğan Tekeli, Sami Sisa, Tuğrul Devres ve Orhan Şahinler, made collaboration
with the important artists such as, Bedri Rahmi Eyüboğlu Kuzgun Acar, Hadi
Bara, Şadi Çalık, İlhan Koman, Füreya Koral, Sadi Öziş, Jale Yılmabaşar to
present genuine samples. The collaboration of art and architecture, encouraged
the active positioning of Turkish architecture within the international arena
and even indirectly partook in their very contribution and production for this
realm. This study, aims to evaluate the architecture’s dialogue with the arts in postwar Turkey at
the Turkish Pavilion of Expo’58 which was regarded as one of the most successful sample of the synthesis.
The scope of this study is to reveal the changing
comprehension in architecture of postwar Turkey and the interdisciplinary collaboration of architecture and art together with its actors in Brussels
Expo 58 Pavilion of Turkey example. While the collaboration of architecture-art
at the Brussels Expo 58 pavilion is examined in terms of design, concept and material,
comparatively today’s art and architecture relation is discussed in the final
section of the study.

Anahtar Kelimeler

EXPO ’58 Turkish Pavillion, Twentieth Century Turkish Architecture, Architecture and Art Collaboration

Proje Numarası

Proje No 2018KRM002-394 Proje ADEP/2018

Kaynakça

• Altun, D. A. (2000), ‘Dünya Fuarlarının / Expoların Mimari Değerlendirilmesi: Türk Pavyonları’, Dokuz Eylül Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü (Basılmamış) Yüksek Lisans Tezi,Mimarlık Bölümü, Bina Bilgisi Anabilim Dalı.
• Anon. (1957) “Milletler Arası Brüksel Sergisi”, Arkitekt, Vol.26, No:288, 111-112
• Anon. (1957) ““Brüksel” Beynelmilel Sergisi Türk Pavyonu”, Arkitekt, Vol.26, No.287, 63-68
• Bancı,S. (2009), ‘Turkish Pavilion In The Brussels Expo ’58: A Study On Architectural Modernizatıon in Turkey During The 1950s’, ODTÜ Yyaınlanmaış Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
• Batur, A.(1984).Cumhuriyet Döneminde Türk Mimarlığı, Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi. Cilt:4. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Bozdoğan, S. (1998) ”Türk Mimari Kültüründe Modernizm”. In Türkiye’de Modernleşme ve Ulusal Kimlik , eds. S. Bozdoğan and R. Kasaba, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 118-135.
• Bozdoğan, S. (2006) ‘A Lost Icon of Turkish Modernism: Expo ’58 Pavillion in Brussels’ Docomomo, No:35:62-70
• İzgi, U. (1996) “Mimarlık Yapıtının Meydana Gelme Sürecinde Mimar-Sanatçı İlişkisi” Yapı, May, No.174 :47-48, 97-103
• Kortan, E. (1971) Türkiye’de Mimarlık Hareketleri ve Eleştirisi 1950-60, Ankara: Orta Doğu Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi, :79
• Madran, B. (2000). ‘Expo’58 Pavyonu Sanatların Senteziydi// Expo ’58 pavilion was a synthesis of arts’. (Utarit İzgi ile söyleşi) ” Domus 6, August-September,: 75-77
• Sayar, Y. (2004) “Türkiye’de Mimari Proje Yarışmaları 1930-2000: Bir Değerlendirme”, Mimarlık, Kasım-Aralık, No:320 :29-36
• Tanyeli, U. (1998). 75 Yılda Değişen Kent ve Mimarlık. Y.Sey. (Ed.), 1950’lerden Bu yana Mimari Paradigmaların Değişimi ve ‘Reel’ Mimarlık. İstanbul: Tarih Vakfı Yayınlan, ss. 235-254.
• Tanyeli,U. (1997) “Söyleşi / Profil: Utarit İzgi: Utarit İzgi: Teknolojisiz Ülkede Teknolojik Üretimin Peşinde” Arredamento Dekorasyon, 1997/1:58-65
• Türkmen, S. M., B. Sağdıç and B. İncesu (1997) “Bir Mimar, Bir Yaşam...” Mimarlık & Dekorasyon, No:53,56-99
• Vanlı, Ş. (1958) “Beynelminel Sergilerin Bıraktıkları ve Brüksel’in Söyledikleri” Forum, 15.10.1958,Vol. 10, No.110: 28
• Yavuz, D. (2008), ‘Cumhuriyet Dönemi Mimarlığı, Mimarlık–Sanat Birlikteliğinde 1950-70 Aralığı, Mimarlık, Kasım Aralık no:344, İstanbul.
• Yavuz, E. (2015), ‘ Designing The Unity: Türk Grup Espas And Architecture In Postwar Turkey’, METU JFA ; Journal of Faculty of Architecture 32/2; 117-132.
• Yavuz, E. (2015) An Aesthetic Response to an Architectural Challenge:Architecture's Dialogue with the Arts in Postwar Turkey, Basılmamış Doktora Tezi, The Graduate School of Social Sciences, METU, Ankara.
• Zelef, H. (2003) ‘A Research On The Representatıon Of Turkısh National Identity: Buildings Abroad’, METU Yayınlanmamış Doktora Tezi:113
• URL 1: http://www.arkiv.com.tr/proje/anadolu-kulubu-istanbul-buyukada-subesi-/9578, (Erişim Tarihi: 05.12.2018)http://tekelisisa.com/?portfolio_page=istanbul-manifaturacilar-carsisi, (Erişim Tarihi:05.12.2018)http://zaferakay.blogspot.com/2014/04/,https://www.google.com/search?q=Ankara+Etibank+(T.Devres&client=firefox-: (Erişim Tarihi: 05.12.2018)İstanbul Belediye Binası, Photo Credit Gözde Kan Ülkü
• URL 2: https://www.newstr.net/cagdas-turk-seramik-sanatcisi-fureya-koralin-sergisi-istanbulda, (Erişim Tarihi: 05.12.2018), https://de-de.facebook.com/pg/fureyaproject/posts/?ref=page_internal(Erişim Tarihi: 05.12.2018)
• URL 3: http://www.bedrirahmi.com(Erişim Tarihi: 05.12.2018)
• URL 4: https://www.arkitera.com/files/haber/13800/mozaik_brosur.pdf, (Erişim Tarihi: 05.12.2018),http://www.tayproject.org/haberarsiv201310.html, (Erişim Tarihi: 05.12.2018), http://www.biristanbulhayali.com/10-adimda-bir-semtin-hikayesi-levent(Erişim Tarihi: 05.12.2018)
• URL 5: (https://www.Alarko-Carrier.Com.Tr/Tr/Dosya/Alarkotarihinden/Alarkotarihinden_21.Pdf, Erişim Tarihi: 05.12.2018)
• URL 6: http://serbestiyet.com/yazarlar/ihsan-bilgin/alternatif-bir-avm-mcmanifaturacilar-carsisi-847432?fbclid=IwAR0xdPTIdFb7PXjkb53ipOReWhq2W85kSFYDiPF1CrfKLJzpJgVyV7Y65kM, Erişim tarihi: 05.12.2018)
• URL 7 Anon. (1957) ‘Sao Paulo Biennali”, Arkitekt, No:286, 28. http://dergi.mo.org.tr/dergiler/2/223/3046.pdf Erişim tarihi: 05.12.2018)
• URL 8: http://www.belgianboutique.com/magazine/architecture/forgotten-lghttpsegacy-expo-58, Erişim tarihi: 05.12.2018), https://www.archdaily.com/157658/ad-classics-expo-58-philips-pavilion-le-corbusier-and-iannis-xenakis/image-1-7 , Erişim tarihi: 05.12.2018).
• URL 9: http://lcivelekoglu.blogspot.com/2013/10/tarihten-bugune-dusen-notlar-19-ekim.html, Erişim tarihi: 05.12.2018), Anon. (1957) ““Brüksel” Beynelmilel Sergisi Türk Pavyonu”, Arkitekt, Vol.26, No.287, 63-68, http://dergi.mo.org.tr/dergiler/2/224/3058.pdf Erişim tarihi: 05.12.2018).
• URL10: http://lcivelekoglu.blogspot.com/2013/10/tarihten-bugune-dusen-notlar-19-ekim.html, Erişim tarihi: 05.12.2018), Anon. (1957) ““Brüksel” Beynelmilel Sergisi Türk Pavyonu”, Arkitekt, Vol.26, No.287, 63-68, http://dergi.mo.org.tr/dergiler/2/224/3058.pdf Erişim tarihi: 05.12.2018).
• URL 11: Anon. (1957) ““Brüksel” Beynelmilel Sergisi Türk Pavyonu”, Arkitekt, Vol.26, No.287, 63-68, http://dergi.mo.org.tr/dergiler/2/224/3058.pdf, Erişim tarihi: 05.12.2018).
• URL 12: http://lcivelekoglu.blogspot.com/2013/10/tarihten-bugune-dusen-notlar-19-ekim.html, Erişim tarihi: 05.12.2018).
• URL 13:http://www.ribapix.com, , Erişim tarihi: 05.12.2018) http://lcivelekoglu.blogspot.com/2013/10/tarihten-bugune-dusen-notlar-19-ekim.html, Erişim tarihi: 05.12.2018).
• URL 14: http://lcivelekoglu.blogspot.com/2013/10/tarihten-bugune-dusen-notlar-19-ekim.html, Erişim tarihi: 05.12.2018).
• URL 15: http://lcivelekoglu.blogspot.com/2013/10/tarihten-bugune-dusen-notlar-19-ekim.html, Erişim tarihi: 05.12.2018).
• URL 17: Anon. (1957) ““Brüksel” Beynelmilel Sergisi Türk Pavyonu”, Arkitekt, Vol.26, No.287, 63-68, http://dergi.mo.org.tr/dergiler/2/224/3058.pdf, Erişim tarihi: 05.12.2018).https://sites.duke.edu/rethinkingglobalcities/files/2014/09/Chapter-4-Populist-democracy.pdf, Erişim tarihi: 05.12.2018).
• URL 18: Anon. (1957) “Milletler Arası Brüksel Sergisi”, Arkitekt, Vol.26, No:288, 111-112,http://dergi.mo.org.tr/dergiler/2/223/3046.pdf, Erişim tarihi: 05.12.2018).
• URL 19: http://lcivelekoglu.blogspot.com/2013/10/tarihten-bugune-dusen-notlar-19-ekim.html, Erişim tarihi: 05.12.2018).
• URL 20: http://lcivelekoglu.blogspot.com/2013/10/tarihten-bugune-dusen-notlar-19-ekim.html, Erişim tarihi: 05.12.2018).