Comparison of A Method: Turkish Dictionary-Explanation Dictionary of Azerbaijan Language

Yıl 2019, Ekim 2019 Özel Sayısı, 688 - 708, 30.10.2019

Tuna Beşen Delice Gönül Erdem Nas

https://doi.org/10.21733/ibad.633726

Öz

Lexicography, or lexicology, is a field of
Linguistics that describes the words of a language – or the dialects of a
language – as well as explore new methods of dictionary compilation.  Turcologist of Turkey work intensively on
lexicography within universal standards. Published by The Turkish Language
Association, The Turkish Dictionary is the largest lexicological attempt in
Turkish comprising seventy thousand entries. The Annotated Dictionary of
Azerbaijani Turkish, on the other hand, is the most comprehensive dictionary of
the dialect spoken in Azerbaijan. This study compares the two and evaluates
them on the principles of universal lexicographic methods. We compared and
contrasted these dictionaries in reference to the following criteria: the
formats of the dictionaries, entry presentation, presentation of the compound
words, grammatical features (such as grammatical representation of verbs, parts
of speech markers, phonetic representations), usage details of the terms,
etymological origin of loan words, symbols used for clarification and discourse
information of each entry. The results were assessed on universal criteria of
the field, and the strong and weak aspects of the dictionaries were listed. The
goal of the paper is to find out what criteria are used to compile the dictionaries
of Turkish dialects and see whether there are similarities or discrepancies
among the dictionaries of the dialects. To this end, we picked the dictionaries
of Turkish spoken in Turkey and the Turkish spoken Azerbaijan. We present a
detailed analysis of the results.

Anahtar Kelimeler

Lexicography, Turkish Language, Azerbaijani Turkish, Turkey Turkish

Bir Yöntem Karşılaştırması: Türkçe Sözlük- Azәrbaycan Dilinin İzahlı Lüğәti

Öz

Sözlük
hazırlama yöntemleri üzerinde duran ve bir dile veya o dilin değişik alanlarına
ait sözleri bilimsel yöntemlerle belirleyen sözlük bilimi (lexicography,
lexicology) çalışmaları, Türkiye Türkologlarının evrensel ölçütler bağlamında
üzerinde çok çalışma yapmadığı bir alandır. Türkiye'de kapsam bakımından en
büyük sözlük çalışması, sayısı yetmiş bini aşan söz varlığı ile Türk Dil Kurumu
tarafından çıkarılan Türkçe Sözlük'tür.
Azerbaycan Türkçesinin en kapsamlı sözlüğü de Azerbaycan Dilinin İzahlı Lüğeti'dir. Bu çalışmada her iki dilin
büyük sözlükleri, yöntem bakımından karşılaştırılmış ve evrensel sözlük
hazırlama yöntemlerine göre sözlükler değerlendirilmiştir. İncelemede;
Sözlüklerin Biçim Özellikleri, Sözlüklerde Madde
Başı Gösterimi, Sözlüklerde Madde Başı Birleşik Sözcüklerin Gösterimi, Sözlüklerde
Dilbilgisel Özellikler (fiilerin dilbilgisel gösterimi, sözcük türü
işaretçilerinin gösterimi, sözlüklerde sesbilgisel özelliklerin gösterimi),
Sözlüklerde Terim Anlamlı Sözcüklerin Kullanıldığı Alanların Gösterimi,  Sözlüklerde Alıntı Sözcüklerin Gösterimi,  Sözlüklerde
Kullanılan İşaretlerin Gösterimi, Sözlüklerde Madde Başlarının Kullanımıyla
İlgili Bilgiler başlıkları altında iki sözlük ayrıntılı ve karşılaştırmalı
olarak incelenmiştir. Çıkan sonuçlar, evrensel ölçütler esasında
değerlendirilmiş, sözlüklerin güçlü ve zayıf 
yönleri yine aynı ölçütlere dayandırılarak belirlenmiştir. Çalışmadaki
amaç, Türkçenin lehçelerinde sözlük hazırlama yöntemlerinin ne gibi ölçütlere
dayandırıldığını tespit etmek ve bu ölçütlerin kendi içinde ve birbirleriyle
bir koşutluk veya karşıtlık içerip içermediğini ortaya koymaktır. Bu sebeple
Türkçenin, Türkiye Türkçesi ve Azerbaycan Türkçesi lehçelerinin sözlükleri
incelenmiştir. Ortaya çıkan sonuçlar çalışmanın sonunda ayrıntılı olarak
değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Sözlük Bilimi, Türk Dili, Azerbaycan Türkçesi, Türkiye Türkçesi

Kaynakça

• Akalın, Ş. H. (2010). Sözcük Bilimi ve Sözlükçülük. Türk Dili, 698: 162-169.Aksan, D. (1998). Türklerde Sözlükçülük, Bugün Türkiye’de Sözlük, Kebikeç, 6: 115-118.Atalay, B. (2006). Divanü Lügati’t Türk (çeviri). Ankara: TDK Yay.Azərbaycan Dilinin İzahlı Lüğəti. (2011). Bakı: Şәrq-Qәrb Nәş.Crystal, D. (1987). The Cambridge Encyclopedia Of Language. Great Britain: CUP.Karaağaç, G. (2018). Dil Bilimi Terimleri Sözlüğü. Ankara: TDK Yay.Kocaman, A. (1998). Dilbilim, Sözlük, Sözlükçülük. Kebikeç, 6: 111-113.Hartmann, R.R.K. ve James, G. (2002). Dictionary of Lexicography. London/New York: Routledge/Taylor and Francis,.İlhan, N. (2009). Sözlük Hazırlama İlkeleri, Çeşitleri ve Özellikleri. Turkish Studies. 4/4: 534-553.Türkçe Sözlük (2011). Ankara: TDK Yay.Usta, H. İ. (2007). Türkçe Sözlük Hazırlamada Yöntem Sorunları. DTCF Dergisi 46/1: 223-242.Usta, H. İ. (2010). Sözlükçülük ve Sözlük Araştırmacılığı. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi. 7/2: 92-101.Yavuzarslan, P. (2005). Türk Sözlükçülük Geleneği Açısından Osmanlı Dönemi Sözlükleri ve Şemseddin Sâmî’nin Kâmus-ı Türkî’si. DTCF Dergisi. 44(2): 185-202.Wiegand, H.E. (1983). On The Structure And Contents Of A General Theory Lexicography. Proceeding Papers From The International Conference On Lexicography. 13:20.Zülfikar, H. (2017). Sözlük Çalışmalarında Uygulamalar ve Kullanılan Terimler. III. Uluslararası Sözlük Bilimi Sempozyumu. Ankara. 3-4 Kasım. s.375.