Bâb-ı Meşihat Ulema Sicil Dosyalarına Göre Osmanlının Son Döneminde Görev Yapmış Akseki Doğumlu Müftüler

Yıl 2022, Sayı: 12, 426 - 439, 02.08.2022

Selim Hilmi Özkan

https://doi.org/10.21733/ibad.1064802

Öz

II. Abdülhamit döneminde yaklaşık olarak 35 bin memur istihdam edildi. Bu durumun bir sonucu olarak devlet idaresinde de kurumsallaşma ve bürokrasi ön plana çıktı. Bu sayede devlet idaresinin daha fazla merkeziyetçi bir görünüm kazanmakla birlikte memur istihdamı konusunda bir takım köklü değişiklikler de yapıldı. Bu değişikliklerden biri de memurların tercüme-i hâli niteliğindeki sicil kayıtlarının tutulmasıdır. Bu dönemde memurlar gibi Şeyhülislâmlık (Bâb-ı Meşîhat) tarafından ulemânın da sicil kayıtları tutulmuştur. Bugün İstanbul Müftülüğü Şer’iyye Sicilleri Arşivi’nde toplam 6554 adet Ulema Sicil Dosyası bulunmaktadır. Dosyalarda ulemâya ait maaş cetvelleri, görev yaptıkları yerler, sağlık raporları, vefatından sonra kalanlara maaş bağlanmış ise bunları gösteren belge ve makbuzlar vardır. Ayrıca bu dosyalarda babasının ismi, şöhreti, lakabı, doğum yeri, ailesi ile ilgili bazı bilgiler de bulunmaktadır. Ulema Sicil Dosyalarında Akseki doğumlu altmış dört kişinin kaydı vardır. Bunlar kadı, naip, mahkemelerde kâtip ve muhafız, müftü, müderris, dersiam, camilerde din görevlisi olarak görev yapmışlardır. Bunlar arasında en çok nâib olarak görev yapan görevli vardır. Dosyaların genelinde de sicil kaydı olan en fazla nâib, ondan sonra müftü ve müderrisler gelmektedir. Akseki doğumlu meşihat personelinden beş tanesi müftü olarak görev yapmıştır. Bunlar Kavala Müftüsü Osman Efendi, Antalya Müftüsü Ahmed Hamdi Efendi, Akseki Müftüsü Mehmed Hilmi Efendi, Beyşehir Müftüsü Mehmed Hilmi Efendi ve Manavgat Müftüsü Ali Rıza Efendidir. Bu çalışmada Ulema Sicil Dosyalarına kayıtlı altmış dört kişiden müftü olarak görev yapan beş kişinin biyografilerini ortaya koymaya çalışacağız. Bu sicil dosyalarına İSAM Kütüphanesi Ulema Sicil Dosyaları Veri Tabanında ulaşılabilmektedir. Biz de bu dosyaları İSAM Kütüphanesi veri tabanından elde ettik. Osmanlı ilmiyesinde görev yapan bu şahısların biyografileri sicil kayıtlarındaki metne sadık kalınarak açıklamalı şekilde ortaya konmaya çalışıldı. Bununla birlikte biyografiler ortaya konurken memurların doğum tarihleri ve aile durumları, eğitim durumları, görev yerleri ve maaşları hakkında geniş bir değerlendirme yapılmaya çalışıldı. Memurların almış oldukları maaşlar dönemin fiyatları ile oranlanarak memurların yaşam standartları hakkında da bir izah yapıldı 

Anahtar Kelimeler

Akseki, Ulema Sicil Dosyaları, Müftü, Bab-ı Meşihat

Muftis Who Were Born in Akseki according to Ulama Registries of Meşihat Last Period of Ottoman Empire

Öz

Approximately 35.000 officials were employed during the reign of Abdulhamid II. As a result of this situation institutionalization and bureaucracy stood out in the state administration. Because of this, the state administration gained a more centralized appearance and there had been some radical changes on the subject of officials employment. One of these changes was the registry records which possessed biographical features. Other than officials, ulema (scholar) registers were also kept by the office of Sheikh al-Islam (Bâb-ı Meşîhat). Today there are a total of 6554 ulema registers files in Istanbul Muftiate Shari‘a Court Records Archive. These files include the payroll sheets, places of duty, medical reports of ulema and if there inheritors, the documents which show the survivor’s pension after the death of that ulama. Furthermore, in these files also include knowledge about the father and the family of the ulema, reputation, nickname and birthplace of the ulema.There are records of 64 ulema who were born in Akseki in the Ulema Registers Files. These ulema worked as qadis, naibs, shari‘a court scribes and guards, muftis, muderris (teachers), dersiam (a type of muderris) and religious officials in mosques. Most of these ulema worked as naibs. The most frequent positions in the registers files after naib are mufti and müderris. Five of the ulema who were born in Akseki worked as mufti. These muftis are Osman Efendi the Mufti of Kavala, Ahmed Hamdi Efendi the Mufti of Antalya, Mehmed Hilmi Efendi the Mufti of Akseki, Mehmed Hilmi Efendi the Mufti of Beyşehir and Ali Rıza Efendi the Mufti of Manavgat. In this work the biographies of these five ulema who worked as muftis out of 64 who were recorded in the Ulema Registries are tried to be presented. These registry files can be reached through Library of İSAM Centre for Islamic Studies Ulema Registers Files Database. Same database has been used to acquire the registry files during the research process of this work. The biographies of these individuals who were a part of the Ottoman Ilmiye were tried to be presented in an annotated manner by adhering to the texts in the registry records. At the same time while the biographies are being presented, a broad assessment has been tried to be achieved about the birth dates of the ulema and their marital status, educational status, places of duty and their salaries. Also, the salaries has been compared to the market prices of that specific time period to explain the living standards of these ulema. 

Anahtar Kelimeler

Akseki, Ulema Registers Files, Mufti, Bab-ı Meşihat

Kaynakça

• Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi[BOA, DH.İD], 183/-2/46. BOA, MF. HUS, 12/94.
• Meşihat Arşivi, (MŞH.SAİD), 184/14; 4-4; 189/19; 230/7-1; 1813, 2636, 2669, 3933.
• Albayrak, S. (1996). Son Devir Osmanlı Uleması (Cilt 4). İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Yayınları. Ebül’ula Mardin. (2017). Huzur Dersleri (Cilt II-III). Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Findley, C. V. (2011). Kalemiyeden Mülkiyeye Osmanlı Memurlarının Toplumsal Tarihi. (G. Ç. Güven, Çev.) İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• İmamoğlu, İ. H. (2019). Osmanlı Son Dönemi Karabük ve Çevresi Müftü Atamaları ve Toplumsal Hayat. A. Işık içinde, Uluslararası Geçmişten Günümüze Karabük ve Çevresinde Dini, İlmi ve Kültürel Hayat Sempozyumu (s. 410-420). Karabük: Karabük Üniversitesi Yayınları.
• Özkan, S. H. (2010). Osmanlı Devleti’nin Son Döneminde Merzifonlu Memurlar (1879-1909). e. H. Geçmişten Günümüze Merzifon. içinde Merzifon: Merzifon Belediyesi Kültür Yayınları.
• Özkan, S. H. (2011). Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Gündoğmuş (Kise ve Nağlu Nahiyeleri). Konya: Alanya Ticaret Odası.
• Özlü, Z. (2006). XVIII. ve XIX. Yüzyılda Göynükte Fiyatlar. Bilig(39).
• Yakut, E. (2020). Osmanlı Devleti'nin Son Yıllarında Meşihat, Adliye Maarif ve Hilafet 1918-1922. İstanbul: Kitabevi.
• Yurdakul, İ. (216). Mekteb-i Nüvvâb. İslam Ansiklopedisi, Ek-2. Türkiye Diayanet Vakfı.
• Zerdeci, H. (1998). Osmanlı Ulema Biyografilerinin Arşiv Kaynakları. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.